سالمندی مرحله ای از چرخه زندگی است که مسائل رشدی خاص خود را دارد و در عین حال سالمندی با انباشت خردمندی همراه است و فرصتی است که فرد می تواند تجربیاتش را به نسل های بعد منتقل کند. مشخصه فرایند پیرشدن، نزول تدریجی عملکرد برخی دستگاههای بدن است (قلبی عروقی،تنفسی ، اداری -تناسلی ، غددی ،ایمنی وسایر دستگاه ها ) اما این باور که پیری همواره با نقایص عمیق جسمانی و هوشی همراه است افسانه ای بیش نیست. بسیاری از افراد سالمند توانایی های شناختی و جسمانی خود را تا حد قابل توجهی حفظ می کنند.
چگونه خوب پیر شویم؟
اولین و مهمترین چالش روانشناختی در دوران سالمندی احساس تنهایی می باشد زیرا که فرزندانشان معمولاً ازدواج کرده و آنان را ترک کرده اند همچنین مرگ همسر نیز به شدت می تواند بر احساس تنهایی آنها بیفزاید به علاوه به علت ناتوانی حرکتی نمی توانند از خانه خارج شوند و با دیگران در ارتباط باشند. هر چقدر که تعداد فرزندان بیشتر باشد (مثل 5 بچه وبیشتر) احساس تنهایی در سنین سالمندی می تواند بیشتر و قوی تر باشد.
از دیگر چالش های مهم، وقوع اختلالات و مشکلاتی در حس بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی است. عدم توانایی درک کامل کلمات باعث می شود که فرد اطمینان خود را نسبت به اطرافیان خود از دست بدهد.
گفته های آنها را درست نشنود و آنها را متهم کند که از او حرف می زنند حال اگر این حالت زیاد طول بکشد و فرد نخواهد به کمک سمعک شنوایی خود را صلاح کند، نسبت به همه بدبین می شود و خیال می کند همه در پی آزار او هستند و می خواهند او را از بین ببرند. در مواقع افت شنوایی حتماً باید از سمعک استفاده کرد تا از بروز اختلالات روانی احتمالی جلوگیری شود.
یکی دیگر از مشکلات جسمانی دگرگونی حس بویایی و شنوایی است. افراد مسن بو و مزه غذا را خوب تشخیص نمی دهند و در نتیجه شکوه و شکایت آغاز می کنند و دائماً بهانه می گیرند و این مسئله زمینه ی بروز مشکلات ارتباطی با اطرافیانشان خواهد شد.
پس لازم است که اطرافیان این واقعیت ها را بدانند و خیال نکنند که افراد مسن از روی عمد یا لجبازی از خوردن بعضی غذاها امتناع می ورزند.
مشکلات بینائی برای افراد مسن خطر سرخوردن و زمین خوردن را همراه دارد که ممکن است مشکلات جدی مانند شکستگی دست، پا و لگن را به همراه داشته باشد.
برای حل این مشکل موارد زیر بایستی رعایت شود:
- حتماً در هنگام شب باید نور و روشنایی به اندازه کافی باشد.
- کف خانه سر نباشد.
- از پادری ها کمتر استفاده شود.
- برای سرویس بهداشتی و حمام دستگیره نصب شود.
- و کلیه نکات ایمنی رعایت شود.
مشکلات جسمانی سالمندان حتماً باید پیگیری شود یعنی برای مشکل شنوایی حتما از سمعک و مشکل بینایی از عینک استفاده شود.
از دیگر مشکلات شایع در این دوران، آلزایمر و حتی گاهی افسردگی ناشی از بیماریهای جسمانی و احساس تنهایی می باشد. افزایش دانش و آگاهی اطرافیان سالمندان در مورد ویژگی های این دوران، باعث کاهش بروز اختلافات آنها و در نتیجه درک بیشتر سالمندان و در نهایت افزایش سلامت روان آنها خواهد شد.
در سالمندی شاید تعداد سلولهای مغزی به اندازه 20 سالگی نباشد اما عقل و خرد و قدرت قضاوت این افراد بیشتر از گذشته است.
چگونه یک سالمند میتواند ذهن خود را سالم نگه دارد؟
- مطالعه مستمر.
- حل انواع جداول و معما.
- مطالعه کتابهای اطلاعات عمومی ودیگر کتابها.
- قصّه خواندن برای نوه ها و کمک به آنها در انجام تکالیف از تنبل شدن ذهن پیشگیری می کند.
- شرکت در کلاسهای آموزشی (مورد علاقه).
- شرکت در فعالیت های اجتماعی و گروهی.
- شرکت در امور خیریه.
- عدم مصرف دخانیات و الکل.
- رژیم غذایی مناسب.
هرگونه ناامیدی، بی لذتی، بی قراری، تحریک پذیری، گریه بدون علامت، عصبانیت و پرخاشگری در این سن غیر طبیعی بوده و مربوط به این دوران نیست حتماً باید درصدد رفع این اختلالات باشند.
سالمندی موفق چیست؟
برخوردار بودن از حدی سلامت جسمی و روحی که بتوانیم کارهایی که مورد نیاز هست و دوست داریم را انجام دهیم برای کسب این سالمندی موارد ذیل ضروری است:
- فعال بودن و داشتن پروژه.
- روابط اجتماعی قوی.
- داشتن رضایت خاطر شادی و نشاط از زندگی(مهمترین مسئله) این بدان معنا نیست که بیماری جسمی نداشته باشیم .
ممکن است بیماری جسمی داشته باشیم اما توانایی انجام کارهایی که دوست داریم را هم داشته باشیم. ما میتوانیم به عنوان فرد در این پروسه شرکت داشته باشیم واین دوره زندگی را به وجه خوبی پیش ببریم خوشبختانه در این دوره علم پزشکی این کمک را به ما میکند که این دوره را به خوبی پشت سر بگذاریم.
عواملی که در خوب پیر شدن نقش دارند؟
در حدود سن 50 یا 55 سالگی محیط فیزیکی را با توجه به سن تغییر دهیم. شاید دقیقا در این سن نیاز نباشد اما بهتر است پیش بینی داشته باشیم چه تغییراتی ممکن است اتفاق بیافتد. بنابراین براساس آن شروع کنیم به یک سری تغییراتی که در سنین بالاتر شاید خیلی سخت ترباشد مانند:
برآورد مالی داشتن
اینکه بعداز بازنشستگی چطور بایستی برآورد مالی داشته باشیم؟
با عوامل بیرونی که باعث تسهیل مسیر سالمندی میشود مقابله کنیم
مانند آفتاب، که باعث پیری پوست بدن میشود و سیگار و مشروب و …
واکسیناسیون
بررسی شرایط سلامت جسمی
در شرایط مطلوب تک تک اعضای بدن قادرند تا آخر عمر وظایف خود را به خوبی انجام دهند. اما با بالا رفتن سن، ذخایر بدنی کم میشود. مثلا عضلات بدن از 30 سالگی شروع به آتروفی شدن میکنند و تحلیل میشوند (در مردها زودتر این فرایند شروع میشود در خانمها کمی دیرتر از 30 سالگی) با ورزش کردن از 50 درصد آب شدن عضله میشود پیشگیری کرد.
مسئله سلامت عضلات خیلی مهم است تنها ظاهرش نیست که زیبا باشد وقتی عضلات تحلیل روند نمیتوان صاف ایستاد. تعادل حفظ نمیشود. خطر افتادن و زمین خوردن زیاد است (بوجود آمدن شکستگی و.. بدلیل ضعف عضلات) بنابراین خیلی زود شروع کنید به قوی کردن عضلات و داشتن بدن قوی.
تغذیه سالم
در سالمندی مقاومت بدن در مقابل ویروسها و بیماریها کاهش پیدا میکند. برای پیشگیری نیاز هست اقداماتی چون تغذیه سالم و مدیریت استرس را داشته باشیم تا با این مورد مقابله کنیم.
اگر مقاومت بدن خیلی کم شود، یک سالمند ضعیف شناخته میشود. سالمند ضعیف، کسی است که در مقابل استرسهای بیرونی مقاومت کمتری دارد. یکی از نشانه ها، کم شدن وزن هست یا یواش یواش راه رفتن یا توان انجام کارها را نداشتن مثل بیرون رفتن، نان گرفتن و… .
حوصله کارهایی که قبلا راحت تر انجام میداد را ندارند، احساس خستگی زیاد، اینها علائم ضعیف شدن و شکننده شدن یک سالمند است.
سه نشانه ای که مشخص میکند به حالت ضعف رسیده اید یا خیر؟
- از دست دادن وزن
- داشتن احساس خستگی و ناتوانی در انجام کارهایی که قبلا انجام میدادید
- 5 بار متوالی بدون گرفتن دست میتونید بنشینید و بلند شید؟ اگر توانستید، نشانه این است که ضعف عضلانی ندارید، در غیر اینصورت مراجعه به پزشک ضروری است تا علت اینکه به این مرحله رسیدید مشخص شود. چرا که برای هر کس میتواند دلیل خاصی داشته باشد. مثلا کم شدن ویتامین بدن و علتهای مختلف دیگر بهتر است بررسی شود تا قبل افتادن به زمین پیشگیری شود.
مسئله سلامت فکری و ذهنی
تمامی تحقیقات نشان میدهند هر چه بیشتر فعالیت ذهنی داشته باشیم، دیرتر به آلزایمر دچار میشویم. مطالعات علمی نشان میدهد بعد از 4 سال که از بازنشستگی میگذرد افراد یک چهارم حافظه را از دست میدهند بعد 10 سال یک دوم حافظه را از دست میدهد.
اگر به فعالیتهای ذهنی بپردازیم، میتوانیم تمام این مواردی که از دست دادیم را بازیابیم. بنابراین داشتن ذهن فعال و اگر کارمان را دوست داریم بازنشستگی را به تاخیر بیاندازیم خیلی کمک کننده است. در غیر این صورت کارهای داوطلبانه شرکت کنیم یا اینکه جدول حل کنیم، منچ بازی یا هر بازی دیگری داشته باشیم . همینطور روابط اجتماعی خوب داشته باشید. آزمایشات نشان میدهد داشتن روابط اجتماعی و فامیلی کمک زیادی به حافظه میکند.

حافظه چیست؟
مجموعه سیستمی که میتواند اطلاعات را بگیرد، در مغز ثبت و ذخیره کند و در مواقع لازم از آن استفاده کند که انواع مختلف دارد:
- حافظه فوری :
مثلا گرفتن یک شماره تلفن در لحظه با نگاه کردن. گنجایش این حافظه 7 است این حافظه زمانی که توجه کم شود از بین میرود. بهتر است به کاری که انجام میدهید توجه کامل داشته باشید (بودن در زمان حال)
- حافظه معلومات عمومی :
چیزهایی که از قدیم یاد گرفتید مثل فیزیک، شیمی، ریاضی، معلومات عمومی و… الان هم بایستی سعی کنید چیزی یاد بگیرید. کتاب خواندن، سینما رفتن.
- حافظه اتوبیوگرافی (اطلاعات شخصی) :
مثلا کی ازدواج کردید؟ کی به دنیا اومدید؟ کی مدرسه رفتید؟ کی بچه دار شدید؟ و… یا روابطی که با افراد دیگر داشتید و… این حافظه هم بایستی تقویت شود.
- حافظه یادگرفته ها :
مانند رانندگی، دوچرخه سواری، آشپزی و… (مهارتها) اگر روی مهارتها کار نشود با بالا رفتن سن فراموش میشود. سعی کنید چیزهای جدید یاد بگیرید. مثلا غذاهای جدید بپزید و… یا با کامپیوتر کار کنید. شما میتونید در سن 86 سالگی به کلاس کامپیوتر بروید که خیلی ارزشمند و کمک کننده است برای حافظه و داشتن هدف در زندگی.
- حافظه حواس پنجگانه مثل شنوایی، بینایی، لامسه، چشایی و بویایی
مهمترین بینایی و شنوایی که بایستی خیلی دقت کرد حداقل سالی یکبار به متخصص مراجعه و چک کنید مخصوصا شنوایی خیلی اهمیت دارد. افراد راحت عینک میزنن اما برای سمعک مقاومت میکنن و سمعک نمیزنن. حتی قبول نمیکنن شنوایشون کم شده است.
وقتی شنوایایی نداشته باشیم با دنیای پیرامون کات میشویم، به مغز اطلاعات کم میرسد در حافظه تاثیر منفی دارد. مورد چشم و بیماریهای چشم هم خیلی اهمیت دارد. اگر دقت نشود بینایی از دست میرود عوارض زیادی دارد و خیلی ناراحت کننده هست گاها ممکن است یکطرف چشم بینایی خود را از دست بدهد اما از آنجایی که مغز خودش را تطبیق میدهد فرد متوجه نشود پیگیریهای به موقع باعث میشود به موقع اقدام و از کوری پیشگیری شود.
چه چیزهایی روی حافظه تاثیر دارد؟
ورزش
ورزش تاثیر خودش را روی سیستم قلب و عروقی میگذارد. از گرفتگی جدار رگها که در اثر بالا رفتن سن ضخیم میشود جلوگیری میکند. میتواند رگهای فرعی ایجاد کند که کار رگهای اصلی را میکنند. باعث پیشگیری از بالا رفتن فشار خون میشود و جلوی دمانس که شبیه آلزایمر هست را میگیرد.
خوشبینی
افراد خوشبین خیلی دیرتر حافظه را از دست میدهند تا افراد بدبین. اما خوشبینی یا بدبینی بستگی به این دارد که ما اینطور بزرگ شدیم یا نه؟ اینکه در چه محیطی بزرگ شدیم، آیا محیط بدبینانه بوده یا خوشبینانه، پدر و مادر بدبین بودن یا خوشبین؟ در این سنها سخت هست تغییر کردن، اینکه بخواین یکدفعه خوشبین بشید.
ولی معاشرت با افراد خوشبین میتونه کمک کننده باشد ویا داشتن خودشناسی اینکه بدانید نسبت به بقیه نیمه خالی لیوان را میبینید چیزها رو منفی تر ارزیابی می کنید.
نگرش مثبت به زندگی
شاد بودن و زندگی رو خوب دیدن، باعث محافظت از حافظه میشود.
خواب
بی خوابی به حافظه آسیب میزند. خیلی وقتها افراد در خواب مسائل خود را مرور می کنند و حتی راهکار در خواب پیدا میکنند پس خواب خوب و مناسب برای تقویت حافظه لازم است.
اضطراب و افسردگی و استرس هم به حافظه آسیب میزند.
گاهی سالمند شکایت از دست دادن حافظه را دارد اما علت آلزایمر نیست بلکه افسردگی و اضطراب است.
جهت درمان افسردگی و اضطراب سالمندی با ما مشورت کنید.
کار کردن روی حافظه
مثل بازیهای مختلف ( شطرنج، تخته، منچ و … )
روابط اجتماعی ودوستان خوب داشتن
افراد تنها و منزوی خیلی بیشتر امکان دارد آلزایمر بگیرند. آزمایشات و تحقیقات نشان میدهند افراد با تحصیلات بالا کمتر یا دیرتر آلزایمر میگیرند، همچنین زنها بیشتر از مردها آلزایمر میگیرند.
انجام دادن کارهایی که باعث افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس میشود
تطبیق دادن خود با شرایط جدید و انعطاف پذیری
از دست دادن زیبایی و حافظه و قدرت بدنی و … ناراحت کننده است اما نباید زیاد در این موقعیت ماند. پشت سرگذاشتن دوره های سخت، از دست دادن اطرافیان، از دست دادن فرزندان و… انعطاف پذیری بالا نیاز دارد. انعطاف پذیری کمک میکند پس از هر شکست و زمین خوردنی، مجدد به زندگی اصلی برگردید.
انجام فعالیتهای بدنی
یکی از چیزهایی که در روند سالمندی و خوب پیر شدن کمک میکند و نقش مهمی دارد، مسئله فعالیت بدنی هست.
تاثیرات فعالیت بدنی :
- روی سیستم قلبی عروقی:
باعث پایین آمدن فشار خون میشود. در کسانی که کرونر دارند و رگهای قلب بسته هست رگهای فرعی ایجاد میکند.
- باعث کاهش افسردگی و اضطراب میشود:
اگر هفته ای 3 مرتبه، روزی 45 دقیقه ورزش کنید، طوری که ضربان قلب بالا رود، اثری معادل قرص ضد افسردگی دارد. ورزش باعث ترشح اندورفین میشود. اندورفین مانند مورفین عمل میکند اما در بدن ترشح میشود و مجانی هست. به خاطر همین وقتی ورزش میکنید اگر زمین بخورید و شکستگی ایجاد شود متوجه نمیشید. بعد که بیاد خونه متوجه دردها می شوید. این به خاطر اثر مورفینی هست که در بدن اتفاق میافتد.
ورزش کردن هورمونهای شادی آفرین مثل دوپامین و سروتونین را زیاد میکند. به خاطر همین بعد ورزش احساس شادی میکنید در نهایت باعث بالا رفتن قدرت بدنی می شود. کارایی جسمی به وسیله مصرف بیشتر اکسیژن در آن عضو برآورد میشود. افرادی که در سنین بالا فعالیت ندارن هر 10 سال 10 درصد قابلیت جسمی کم میشود.
با ورزش کردن این قابلیت افزایش میابد. مثلا به جای ده درصد 3 درصد کم میشود. بی حرکتی باعت آتروفی عضله میشود و این عامل خیلی مهمی است که پیری خوبی نداشته باشیم. ورزش روی عملکرد حافظه تاثیر دارد. ورزش کردن باعت ترمیم بهتر سلولهای مغزی میشود.
اگر دوست ندارید ورزش کنید، فعالیت بدنی داشته باشید. مانند انجام دادن کارهای خانه، باغبونی کردن، راه رفتن، با سگ قدم زدن، رفتن به سینما، دیدن نمایشگاه نقاشی و… موزه دیدن ،گشتن در شهرها.
بهترین کار اینه برای ورزش و فعالیتهای بدنی با کسانی باشید که دوست هستید و روابط خوبی دارید از بودن با آنها خوشحال هستید. ورزش بایستی با لذت همراه باشد به خودتون زور نکنید بشه مانند بار سنگینی که بر دوش دارید بهتره به تدریج شروع به ورزش کنید از ده دقیقه شروع کنید آرام آرام افزایش بدید.
سخن پایانی
سالمندی آخرین مرحله زندگی می باشد که هر انسانی می تواند به آن برسد. چاره ناپذیری مرگ و فناپذیری انسانها و نیز مبهم بودن اتفاقات پس از فوت، از جمله دیدگاه های سالمندان از پدیده مرگ هستند. سالمندان با وجود داشتن کهولت سن و نزدیکی مرگ، به طور ناهشیار تمایل به بازگشت به جوانی و تجدید حیات را دارند.
اریکسون سن دوره پیری را از 60 سالگی تا پایان عمر مشخص کرد. از نظر اریکسون پیری می تواند دوران شادی، نشاط و اعجاز باشد. اما دوره افسردگی و ناامیدی نیز هست. بحران روانی اجتماعی پیری، انسجام در برابر ناامیدی، و نیروی بنیادی آن خِرَد است.
انسجام به معنی احساس کامل بودن و یکپارچگی است، نوعی توانایی یکپارچه کردن. احساس «من بودن» با وجود کاهش توانایی های جسمانی و عقلانی است.
ناامیدی به معنای دقیق کلمه، امید نداشتن است. وقتی امید از دست می رود، ناامیدی را به دنبال دارد و زندگی دیگر معنایی ندارد. به طور کلی اگر فرد خود را ارزشمند بیابد احساس انسجام و یکپارچگی خواهد کرد و در غیر این صورت احساس نارضایتی و ناامیدی خواهد کرد.
تضاد اجتناب ناپذیر بین انسجام و ناامیدی، خِرَد را به بار می آورد. اریکسون اینگونه خرد را تعریف کرد: « علاقه آگاهانه و مجزا به خودِ زندگی هنگام روبه رو شدن با مرگ.» افراد هنگام پیری نگران مسائل نهایی، از جمله عدم وجود هستند. خواری، ضد خرد و آسیب اساسی پیری است که اریکسون آن را به صورت واکنشی به احساس و دیدن دیگران ( در حال تباه شدن، سردرگم، درمانده) تعریف کرد.
پراهمیت ترین پنداشت های سالمندان حس رهاشدگی، ترجیح مرگ بر از کار افتادگی و در آخر مرگ بی درد است. همچنین سالمندان حس ناخوشایندی مانند رها شدگی دارند که نشان دهنده نیاز اصلی فرد به ارزشمند بودن از جانب دیگران است.
با این توصیف، جهت بهبود وضعیت معیشتی و معنایابی و باز تعبیر زندگی سالمندان، مرکز مشاوره رامش با کمک گرفتن از دیدگاههای تخصصی معنادرمانی و اگزیستانسیالیسم به شما عزیزان خدمات روانشناختی لازم را ارائه میدهد تا کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید و زندگی را به معنای واقعی زندگی کنید.
زندگی را زندگی کن تا حسرتی بر جا نماند.