جنگ و نابسامانیهای ناشی از آن، تنها به ویرانی زیرساختها و تلفات جانی محدود نمیشود؛ بلکه پیامدهای عاطفی و روانی بسیار جدیای در پی دارد که در بلندمدت سلامت روانی نسلهای مختلف را تهدید میکند. در این میان، کودکان و سالمندان بهعنوان گروههای آسیبپذیر بیش از سایرین متحمل «فقدانهای عاطفی» میشوند؛ پدیدهای که از قطع ارتباطات عاطفی با اعضای خانواده، دوستان و جامعه ریشه میگیرد. روانشناسان بر این باورند که این فقدانها میتوانند رشد شخصیتی کودکان را مختل کرده و در سالمندان زمینهساز افسردگی، انزوا و احساس بیارزشی شوند. در این مقاله، ضمن بررسی علل و پیامدهای قطع ارتباطات عاطفی، به راهکارهای پیشگیری و حمایت روانی نیز خواهیم پرداخت.
۱. تعریف «فقدان عاطفی»
«فقدان عاطفی» به حالتی اشاره دارد که فرد بهدلیل از دست دادن یا جدایی از منابع حمایتی عاطفی—مانند اعضای خانواده، دوستان، همسایگان و شبکههای اجتماعی—دچار بحرانهای روانی میشود. این پدیده میتواند شامل مرگ، جدایی فیزیکی، مهاجرت اجباری، بیخانمانی یا هر عاملی باشد که فرد را از پیوندهای عاطفی خود جدا سازد. در شرایط جنگی، فقدان عاطفی اغلب بهدلیل کشته شدن یا مفقودالاثر شدن عزیزان، ویرانی محل زندگی و پراکندگی خانوادهها تشدید میشود.
۲. پیامدهای قطع ارتباطات عاطفی در کودکان
۲.۱. اختلال در رشد شخصیتی
کودکان بهواسطه نیاز مبرم به امنیت عاطفی و ثبات محیطی، بیشترین آسیب را از فقدان عاطفی میبینند. وقتی ارتباط با والدین یا سرپرستان اصلی قطع میشود، احساس ناامنی عمیقی جایگزین میگردد که میتواند در مراحل حساس رشد، منجر به:
- ایجاد اعتماد زودهنگام یا دیرهنگام نسبت به جهان خارج شود؛
- ضعف در شکلگیری هویت و کاهش خودباوری؛
- اضطراب جدایی و ترس مداوم از دست دادن دوباره.
۲.۲. بروز اختلالات اضطرابی و افسردگی
کودکانی که از حمایت عاطفی محروم میشوند، در معرض اختلالات اضطرابی، حملات پانیک و افسردگی قرار میگیرند. علائمی مانند بیاشتهایی، اختلال خواب، کابوسهای شبانه و گریههای مکرر نشان میدهد که کودک هنوز برای هضم فقدان خود آماده نیست.
۲.۳. مشکلات رفتاری و اجتماعی
کمبود محبت و امنیت روانی میتواند به پرخاشگری، اختلال کمتوجهی – بیشفعالی (ADHD)، بزهکاری و ارتباطات پرتنش با همسالان منجر شود. کودکان ممکن است برای جلب توجه یا بیان درد درونی خود، رفتارهای مخاطرهآمیز از خود نشان دهند.
۳. پیامدهای قطع ارتباطات عاطفی در سالمندان
۳.۱. احساس بیارزشی
سالمندان بهویژه پس از از دست دادن همسر یا دوستان نزدیک، ممکن است درک کنند که دیگر کسی به آنها نیاز ندارد. این باور به مرور زمان منجر به کاهش عزت نفس و احساس بیارزشی میشود.
۳.۲. افسردگی و انزوای اجتماعی
تحقیقات نشان میدهد که تنهایی اجتماعی و فقدان حمایت عاطفی در سالمندان با افزایش خطر ابتلا به افسردگی تا ۵۰ درصد همراه است. سالمندان منزوی احتمالاً انگیزه کمتری برای مشارکت در فعالیتهای روزمره و جمعی خواهند داشت.
۳.۳. پیامدهای جسمی
نیز شواهد قابلتوجهی وجود دارد که افسردگی و انزوا میتوانند سیستم ایمنی را تضعیف کنند، سرعت بهبود زخمها را کاهش دهند و خطر بروز بیماریهای مزمن قلبی-عروقی را افزایش دهند. در نتیجه، قطع ارتباطات عاطفی نهتنها روان، بلکه جسم سالمندان را نیز هدف قرار میدهد.
۴. عوامل تشدیدکننده اثرات منفی
- شرایط ناامن و پر از تنش: جنگ، بمباران و حملات باعث افزایش استرس حاد شده و توان افراد برای مقابله با فقدان را کاهش میدهد.
- فقدان اطلاعات و ابهام: مفقودالاثر شدن اعضای خانواده بدون اطلاعرسانی دقیق، اضطراب را تشدید میکند.
- مهاجرت و پناهندگی: نقلمکان به دیار جدید با زبان، فرهنگ و قوانین متفاوت، فرایند برونریزی درد عاطفی را پیچیده میسازد.
- فقر و محرومیت: کاهش دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزش و حمایت اجتماعی، افراد را آسیبپذیرتر میکند.
۵. راهکارهای پیشگیری و مداخله روانی
۵.۱. بازسازی شبکههای حمایتی
- فراهم کردن فرصتهای دیدار مجازی یا حضوری با بستگان و دوستان؛
- تشکیل گروههای حمایت همسالان (Peer Support) برای کودکان و سالمندان؛
- ایجاد فضای امن در پناهگاهها و مراکز موقت اسکان جهت تقویت حس تعلق.
۵.۲. خدمات مشاوره و رواندرمانی
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): کمک به بازسازی الگوهای منفی فکری؛
- درمان بازیدرمانی: مناسب کودکان برای بیان احساسات از طریق بازی؛
- درمان هنری و موسیقیدرمانی: ابزارهای غیرکلامی برای کاهش استرس؛
- مشاوره فردی و گروهی: تسهیل ارتباط بین بازماندگان.
۵.۳. آموزش مهارتهای سازگاری
- آموزش مدیریت استرس: تکنیکهای تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا؛
- توسعه مهارتهای ارتباطی: بهبود بیان هیجانات و نیازها؛
- تقویت مقاومت روانی (Resilience): تمرین هدفگذاری واقعبینانه و تمرکز بر منابع درونی.
۵.۴. نقش خانواده و جامعه
- حمایت مداوم: ارتباط روزانه یا هفتگی حتی از راه دور؛
- تقویت مشارکت در فعالیتهای اجتماعی: برنامههای تفریحی، کارهای داوطلبانه و کلاسهای آموزشی؛
- اطلاعرسانی و آموزش: آگاهسازی خانوادهها درباره نشانههای افسردگی و اضطراب.
۶. الگوها و تجربههای موفق
- طرحهای مبتنی بر جامعه (Community-Based Programs): در کشورهای بحرانزده مانند سوریه و افغانستان، مراکز محلی با همکاری نهادهای بینالمللی کارگاههای آموزشی روانی و تفریحی برای کودکان و سالمندان برگزار میکنند که نتایج مثبتی در کاهش اضطراب و بهبود تعاملات اجتماعی داشته است.
- استفاده از تکنولوژیهای نوین: اپلیکیشنهای تلفن همراه حاوی تمرینهای روانشناختی و جلسات مشاوره آنلاین، بهویژه برای شهروندان ساکن در مناطق دورافتاده یا غیرامن، امکان دسترسی به حمایت را فراهم کردهاند.
۷. نتیجهگیری
فقدانهای عاطفی ناشی از جنگ و خشونت، تأثیری عمیق و چندوجهی بر سلامت روان کودکان و سالمندان دارد. این تأثیرات اگر بهموقع شناسایی و مداخله نشوند، میتوانند پیامدهای بلندمدتی همچون اختلالات شخصیت، افسردگی مزمن و مشکلات جسمی را در پی داشته باشند. بازسازی شبکههای حمایتی، ارائه خدمات رواندرمانی تخصصی، آموزش مهارتهای مقابلهای و مشارکت فعال جامعه از اصلیترین راهکارهای کاهش این آسیبهاست. توجه ویژه به نیازهای عاطفی گروههای آسیبپذیر، تأمین منابع مالی و انسانی لازم و بهکارگیری تجربیات موفق بینالمللی میتواند پلهای از دست رفته را مجدداً بسازد و به بهبود کیفیت زندگی آنان کمک کند.
مرکز مشاوره رامش
اگر شما یا عزیزانتان در پی قطع ارتباطات عاطفی ناشی از جنگ یا هر تجربه تلخ دیگری احساس تنهایی، اضطراب یا افسردگی میکنید، مرکز مشاوره رامش با تیمی از روانشناسان و مشاوران مجرب آماده همراهی شماست. برای دریافت نوبت مشاوره حضوری یا آنلاین و آغاز مسیر بازسازی پیوندهای احساسی و تقویت سلامت روان، لطفاً از طریق شماره تلفن ۰۹۱۵۰۷۵۹۵۷۴ یا صفحه رزرو اقدام به رزرو وقت نمایید. ما همواره در کنار شما هستیم تا زندگی را با امید و آرامش دوباره تجربه کنید.
