کتاب درمانی (bibliotherapy) از طریق بهبود زندگی و ارائه اطلاعات و راهنمایی های مفید در قالب فعالیت خواندن، برخورد با مسائل شخصی از قبیل اضطراب و افسردگی و کنار آمدن با غم، درک ذهن و بدن را آسان می کند.
به استفاده از کتاب های مختلف برای کمک به حل مشکل شخصی یا روان درمانی، کتاب درمانی گفته می شود. شاید تا به حال این اصطلاح را نشنیده باشید.
در واقع مفهوم خواندن به عنوان راهی برای کمک به روند بهبودی و اهداف درمانی، یک استراتژی مشترک است که در بسیاری از رویکردهای درمانی وجود دارد. با این حال، آنچه کتاب درمانی را از سایر نظریه های روان درمانی مانند شناختی-رفتاری درمانی جدا می کند، اینكه کتاب درمانی به عنوان یک رویکرد درمانی بخشی از روند درمان استفاده می شود.
کتاب درمانی دارای اشکال درمانی است كه برای هر دو حالت کتاب درمانی فردی و کتاب درمانی گروهی و برای هر سنی مناسب است. کتاب درمانی در محیط درمانی گروهی استفاده می شود و به شرکت کنندگان امکان بهبود ارتباطات، گفتگوها و ارتباطات عمیق تری را می دهد.
کتاب درمانی برای درمان چه مشکلاتی کمک کننده است؟
بسیاری از افرادی که از کتاب درمانی استفاده کرده اند، افزایش تاثیر روش های درمانی را در کنار خواندن کتاب تایید کرده اند.
کتاب درمانی چطور به حل مشکلات کمک میکند؟
درمانگر با استفاده از ماجراهای کتابهای داستانی، شعرها، نمایشنامهها، داستانهای کوتاه و کتابهای خودیاری به مراجع کمک میکند که درک عمیقتری از مشکلات و نگرانیهایش پیدا کند. کتاب درمانی موجب میشود از چالشهایی آگاه شویم که با آنها روبه رو هستیم و برای رفع نگران کننده ترین مشکلات خود، راهکارهایی بیابیم. کتاب درمانی، درک، خودآگاهی و توانایی حل مسئله ما را افزایش میدهد.
کتابدرمانی روشی ارزان و آسان است که عوارض جانبی کمی دارد (البته اگر اصلا عوارضی داشته باشد!)، بنابراین برای مراجعینی که زمان کم یا بودجه محدودی دارند یا افرادی با مشکلات سلامت روان خفیف تا متوسط، مفید است.
انواع کتاب درمانی
کتاب درمانی رشدی:
در محیط های آموزشی و برای توضیح دادن مسائل دوران کودکی و نوجوانی مانند بلوغ استفاده می شود. معمولا والدین را تشویق می کنند که از این روش برای کودکانشان استفاده کنند.
کتاب درمانی خلاقانه:
معمولا در محیطی گروهی و با خواندن داستان و شعر و بحثکردن درباره آن انجام می شود. در این روش از ادبیات تخیلی رمان، داستان کوتاه، شعر، نمایشنامه و زندگینامه برای بهبود سلامت روان استفاده می شود.
درمانگر با ترکیب کردن آثار ادبیای که به دقت انتخاب کرده است، افراد را در سفری برای کشف خود هدایت می کند. این روش بیشتر زمانی مفید است که فرد می تواند با شخصیت اصلی هم ذات پنداری کند و در نتیجه این همذات پنداری، به روان پالایی عاطفی (emotional catharsis) برسد و تجربه های زندگی خود را بهتر درک کند.
کتاب درمانی تلفیقی:
در ترکیب با سایر روش های درمانی برای مهار مشکلات روانشناختی استفاده می شود.

کتاب درمانی چقدر تأثیر دارد؟
بیشتر متخصصان توافق دارند خواندن، فعالیت مولدی است که میتواند سلامت روان را بهبود دهد، زیرا مطالعه موجب افزایش همدلی، تیزشدن ذهن و تغییر رفتار میشود. بعضی روانشناسان معتقدند که داستانها توانایی خواننده در تشخیص و تفسیر احساسات دیگران را بهبود میبخشند.
مطالعات نشان میدهد که کتاب درمانی میتواند در درمان مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، وابستگی به مواد و اختلالات خوردن مؤثر باشد. مثلا مطالعهای سیستماتیک نشان داد که کتابدرمانی میتواند درمان بلندمدت مؤثری برای بزرگسالان مبتلا به افسردگی خفیف باشد. در این مطالعه پس از دورههای پیگیری سهماهه تا سهساله، در ۶ فرد بزرگسال کاهش علائم افسردگی مشاهده شد.
در مطالعهای دیگر روی دانشجویان، کتاب درمانیِ مبتنی بر ذهن آگاهی برای کاهش استرس انجام شد. پس از ۱۰ هفته، کاهش چشمگیر اضطراب، استرس، استرس درکشده (perceived stress)، حساسیت اضطرابی (anxiety sensitivity) و همچنین افزایش کیفیت کلی زندگی در این افراد حاصل شد.
کتاب درمانی برای چه کسانی نامناسب است؟
کتابدرمانی فقط در صورتی مؤثر خواهد بود که به خواندن و بهاشتراکگذاشتن تمایل داشته باشید. بهطور کلی، کتاب درمانی در موارد زیر توصیه نمیشود:
- لذتنبردن فرد از مطالعه
- ناتوانی در تشخیص واقعیت از خیال
- محدودبودن توانایی فکری یا بازه زمانی توجه

سخن پایانی
یکی از قانعکننده ترین دلایل استفاده از کتاب درمانی این است که به ما نشان میدهد چطور شخصیت های کتاب با مشکلاتی شبیه مشکلات ما روبهرو می شوند و بر آنها غلبه می کنند. شاید خود ما نیز، بدون اینکه بدانیم، در زندگی مان از کتاب درمانی استفاده کرده باشیم و تحت تاثیر شخصیت اصلی کتابی قرار گرفته باشیم.
به منظور دسترسی سریع به مشاوره روانشناسی آنلاین یا حضوری، می توانید از صفحه رزرو وقت مشاوره با متخصصین ما اقدام نمایید.